गाँउका जनतालाइ पनि शिक्षाको उज्यालो घामले स्पर्श गराउने हेतुले स्थानिय जनताको पहल कदमीमा आज भन्दा करीव ६८ वर्ष पहिले पाल्पा जिल्लाको मदनपोखरा गाँउ पन्चायतमा शिक्षा जन्मघर जन्मिएको थियो । स्थापना कालको संघर्ष र विविध उतार चढावसँगै स्थानिय जनसमुदायको भाविरेखा मात्रै नकोरेर पाल्पा जिल्लाकै शैक्षिक विकासको वहसको केन्द्र वन्न कोशिस गरिरहेको यो विद्यालय गौरवका रुपमा ठडिएको छ । समयले पहाडलाइ कोतर्दै गएको र तराइलाइ जनसंख्याको ओइरो लगाइरहेको वर्तमान समयमा पनि सतिसाल सरह ठडिन कोशिस गरिरहेको यो विद्यालयका गाँउका तत्कालिन जन्म, रेखदेख र स्याहारकर्ताको भावनालाई उच्च कदर गर्दै अगाडी वढ्न पाएको छ ।
विभिन्न आरोह र अवरोहलाई विकासको आधार मान्ने स्थानियका अनुुसार विद्यालयको सुरुवाती समय निकै कष्टकरपुर्ण रहेको र भौगोलिक विभाजनले आफ्नो अस्तित्व रक्षा मै थियो । सगसगै उपल्लो कक्षा शुरु गर्न असहयोग गर्ने र तत्कालिन समयको भेगिय भेदभाववाट र सरकारको शुरुवाति असहयोगवाट अगाडी वढेको पाइन्छ । स्थानियले आफ्ना गरगहना विद्यालय स्थापना र माथिल्लो कक्षा थपका लागि गरेका वलिदान नै विद्यालय संचालनको अहिले कसि हो । भनिन्छ नि आफ्नो जग्गा अनि त्यो पनि वेचेर विद्यालयलाइ सहयोग गर्नु सहयोग मात्र नभइ दमकडेलीहरुको महानता पनि थियो ।
वर्ष २०८१ साल असोज १ गते विद्यालयको वार्षिकोत्सव मनाउने समय त्यसमा ६७ वर्ष पुरा गरेर ६८ वर्ष प्रवेश संगसगै विद्यार्थीको खेलकुद पर्व अनि अभिभावकको पनि विद्यालय पुग्ने समय अझ वढी त विद्यालयसँग सरोकार राख्नेहरुको मेला नै हो वर्षगाठ त । विविध साहित्यिक, सास्कृतिक, खेलकुद अभिभावक, विद्यार्थी र शिक्षकका कार्यक्रमले सवैलाई आकर्षण गरेको थियो ।
विद्यालयको वार्षिकोत्सव तथा अभिभावका दिवस कार्यक्रमको समय तालिका अनुसार भाद्र २७ गतेदेखि खेलकुद सप्ताह अनि ३० र ३१ गते विशेष साहित्यिक र सास्कृतिक अनि १ गते सरस्वती पुजन, प्रभातफेरि र अभिभावक तथा विद्यार्थी भेला र सभाको कार्यक्रम रहे अनुसार कार्यको प्रारम्भ गरियो । भाद्र २७ गतेका सम्पूर्ण खेलकुदको प्रारम्भिक चरणका खेलहरु अतिरिक्त क्रियाकलाप संयोजक धनपति गैरे सरको संयोजनमा शुरु गरियो । विद्यार्थीको उत्साह र रुचि अनुसार विविध खेलमा सहभागि देख्दा वास्तवमा खेलवाट केहि विद्यार्थीको भविष्य सुनिश्चित गर्न पाउने दिन यो देशमा कहिले आउला भन्ने लाग्थ्यो । दौड फरक फरक दुरी मा एकल, जोडी र संयुक्तमा कसरी आफ्नो सदनका लागि खेलेका थिए । व्यक्तिको उत्साह भन्दा सदनको जोश वढी पाइन्थ्यो । माहोल भिन्न थियो । हाइजम्प, लँगजम्प, ट्र्पिल जम्प सटपुट थ्रो, ज्याभलिन थ्रो, टग अफ वार जस्ता खेलसगै कवड्डी खेलले खेलाडी र दर्शकलाई हौसाएको थियो। भलिवल छात्र, छात्राकोले रमाइलो गराएको थियो । सगसगै दृष्टिविहीन विद्यार्थीका विविध खेल वार्षिकोत्सवका आकर्षण वनेका थिए ।
विद्यार्थीको शारिरीक विकासमात्रै नभएर मानसिक र संवेगात्मक विकास गर्नुपर्छ भनेर अन्तरसदनात्मक वक्तृत्वकला कार्यक्रम ३१ गते दिउसो चलेको थियो । यो वर्षको वार्षिकोत्सव भिन्नखालको हुनुपर्छ र राष्ट््िरय शिक्षा निती र चर्चालाइ समेट्नु पर्छ भन्ने उद्देश्यले शैक्षिक वहस कार्यक्रम ३१ गते विहान संचालन गरियो । यो वहसमा सामुदायिक विद्यालयका परिवर्तृनका वहाक वनेका घनश्याम पाठक कालिका मा वि वुटवलका पूर्व प्र अ, देववाणी संस्कृत र साधारण माविका प्रधानाध्यापक कृष्ण थापा र शिक्षा पत्रकार समुह तथा कान्तिपुर पत्रिकाका उपसम्पादक माधव अर्याललाइ वहसमा जोड्नुभएको थियो दमकडा माध्यमिक विद्यालयका कक्षा ९ का विद्यार्थीहरु सविना पाण्डे र सिवानी वस्यालले । राष्ट्रिय शैक्षिक निती तथा ऐन र सामुदायिक विद्यालयका सरोकारसँग सम्वन्धित विषयलाई सशक्तरुपमा उठाइएको थियो । कालिकाका आफ्ना संघर्षका कथालाइ सिक्ने पाटोको रुपमा प्रस्तुत गरिएको थियो । सामुदायिक विद्यालय प्रति हेर्ने सरकार, स्थानिय र अन्यका विषय र वहसलाई छलफल गरिएको थियो । शैक्षिक वहसमा प्रधानाध्यापक कृष्ण वहादुर थापाका विचार निकै सशक्त र शिक्षा क्षेत्रमा लाग्नेहरुलाइ हौसला वनेको थियो । शिक्षा पत्रकार माधव अर्यालले समाज रुपान्तरणको परिचायक वनेको शिक्षा क्षेत्र लगानी र शैक्षिक कार्यक्रमका कारणले धाराशायी वन्दै गएको यो अवस्थामा दमकडा माध्यमिक विद्यालयले गरेका फरक प्रयास सह्रानिय थियो । सगसगै विद्यार्थीका वेलावेलामा सोधेका प्रश्नहरु हजुरवुवाको पालाको ऐन र वर्तमान विश्व अनि सामुदायिक विद्यालय अव के होला जस्ता उत्सुकताले दर्शकलाइ जुरुकजुरुक भएको भाव हुन्थ्यो ।
करीव साढे एक घण्टा सन्चालन भएको कार्यक्रम देश, विदेशका हजारौ शुभेच्छुकहरुले हेनुभएको थियो । यो कार्यक्रम दमकडा माविको फेसवुक पेज, ए वन , रेडियो मदनपोखरा (एफ एम) वाट प्रत्यक्ष प्रसारण भएको थियो । निकै प्रशंसा वटुलेको सो कार्यक्रमको संयोजन शिक्षक जिवन आचार्यले गर्नुभएको थियो । विहानी सत्रको शैक्षिक वहस कार्यक्रम पश्चात दिवाकालिन साहित्यिक र सास्कृतिक कार्यक्रम पनि विशेष स्मरणीय रहन गयो । वक्तृत्वकला कार्यक्रम ससाना वालवालिकाको र ठुल्ठुला विद्यार्थीको अन्तरसदनात्मक कार्यक्रममा विद्यार्थीको प्रस्तुती धमाकेदार थियो । वक्तृत्वकलाको कार्यक्रम दुर्गा पाण्डेको संयोजनमा संचालन भएको थियो । सांस्कृतिक कार्यक्रम भने विद्यार्थीहरुले नै सन्चालन गरेका थिए । विद्यार्थीको नृत्य हेर्दै गर्दा स्मरण गराउथ्यो विना शिक्षक पनि सिकाइ हुदोरहेछ । यो उत्कृष्टता विना कमजोरी मानौ कुनै नृत्यशालाका विद्यार्थीहरुको जस्तो आभास गराउथ्यो । यो कार्यक्रमको संयोजन गर्नुभएको थियो माधव खनाल सरले ।
अभिभावक दिवसको विशेष दिन असोज १ । विश्वकर्मा दिवस अनि सरस्वतीको आराधना गर्ने दिन । सगसगै प्रभातफेरिको कार्यक्रम । करिव ९ वजेको थियो । विद्यार्थी फाट्टफुट्ट आउदै थिए । प्रभातफेरि कार्यक्रम विभिन्न झाँकीसहित दमकडा वजार क्षेत्र परिक्रमा र विद्यालयका उपलव्धि प्रर्दशन गर्ने समय । दमकडा विद्यालय पढाइमा मात्रै अव्वल होइन यो विविध अतिरिक्त कार्यक्रममा फरक छ । विद्यार्थी खुशी थिए आफ्ना क्षमता प्रदर्शन गर्न पाउदा । पन्चे वाजाको टोलीले पन्चकन्यालाइ पछ्यारहेको थियो । वजार नै जुरुकजुरुक गरी विद्यार्थीलाइ हौसाएको थियो । एन सि सि को अर्धशैनिकको समुह, स्काउट, रेडक्रस बान्ड समुह, भजन समुह लगायतको तयारी प्रशंसनिय थियो । विद्यालयले हालसम्म प्राप्त गरेका मेडल, शिल्ड, ट्रफी , प्रशंसा र सम्मानपत्र प्रभातपेरिमा विद्यार्थीले घुमाएका थिए । सम्पुर्ण शिक्षक र विद्यार्थीको उत्साहजनक उपस्थिती र दिनेश बस्याल सरको संयोजन र अन्य शिक्षकहरुको सहयोगले प्रभातपेरि कार्यक्रम उत्कृष्ट वनेको थियो ।
वार्षिकोत्सव तथा अभिभावक दिवसको कार्यक्रमको प्रारम्भ दिउसो ११ वजे भनिए पनि १२.३० वजेवाट प्रमुख अतिथि माननीय ठाकुर गैरे र विशिष्ट अतिथि पुर्व मन्त्रि सोमप्रसाद पाण्डे उपस्थिती पश्चात कार्यक्रम प्रारम्भ गरिएको थियो । कार्यक्रमको फ्यासिलिलेटरस् कक्षा ८ र कक्षा १२ का विद्यार्थीहरु ओजस्वि आचार्य र विदुषि घिमिरेले सन्चालन गरेको थिए । विच विचमा फल्टलेस सास्कृतिक कार्यक्रम, एनसिसिको नाँच, स्काउटको स्वागत नाँचले आगन्तुकलाइ मोहित वनाएको प्रष्टै देखिन्थ्यो । विद्यालयको गितमा वनेको सांगितीक पिटीमा त अभिभावक र पाहुनाहरु सगै नाच्नुभएको थियो । विद्यार्थीको स्वागत गान, स्वागत मन्तव्य र शिक्षकको स्वागत मन्तव्यवाट प्रारम्भ भएको कार्यक्रमको सवै पाहुनाहरु र अतिथिहरुले प्रशंसा नगरीकन धरै थिएन ।
निजि विद्यालयको प्रतिनिधी मिनप्रसाद वन्जाडे, सामुदायिक विद्यालयका प्रतिनिधी खेमराज न्यौपाने र शिक्षक संगठनका केन्द्रिय सदस्य रामप्रसाद ढकाल, शिक्षक महासंघका कृष्ण वहादुर थापा लगायतका अतिथिहरुले दिवसको कार्यक्रमकको सफलताको मात्रै चर्चा नगरिकन विद्यालयको वर्तमान र भविष्यको समेत चित्रण गरेका थिए । अतिथिहरु हिमाल श्रेष्ठ, रमा घर्ती, यादव वहादुर रायमाझी, सोमप्रसाद पाण्डे र ठाकुर गैरेका विचार र विद्यालयका हितमा वोलेका शव्दहरुले प्रशंसा र भोलीका लागि गन्तव्य वनाइरहेकोे आभास हुन्थ्यो । विद्यार्थीका नृत्य र अन्य प्रस्तुतिले कार्यक्रम चल्दै गएको र समय वित्दै गएको कुनै आभास दिएको थिएनन् ।
विद्यार्थीको वसाइ व्यवस्थापन र शिक्षकको खटनपटन पनि प्रशंसनिय थियो । विद्यार्थी वसाइ र अनुशासनको जिम्मा इन्द्रराज श्रेष्ठ सरले उत्कृष्ट संयोजन गरेर व्यवस्थित गराउनुभएको थियो । विद्यालयको वार्षिक वजेट, वर्तमान र भविष्यको शैक्षिक तथा भौतिक कार्यक्रम विद्यालयको वार्षिक कार्यक्रम प्रतिवेदन प्रधानाध्यापक मोहनप्रसाद सापकोटाले प्रस्तुत गर्नुभएको थियो । विद्यालयका विव्यस अध्यक्ष राजेशकुमार अर्यालले विद्यालयका विगतलाई सम्झदै वर्तमानको गोरेटो कोरेको र भविष्य चुनौतिपूर्ण रहेको व्यहोरा सभामा राख्नुभएको थियो ।
समग्रमा ६८ औं वार्षिकोत्सव तथा अभिभावक दिवस कार्यक्रम फरक ढंगले सम्पन्न भएको छ । विद्यार्थीको खेलकुद लगायत अन्य कार्यक्रममा उत्साहित भएका थिए । विद्यार्थी स्वयं रेडियो कार्यक्रम उत्पादन गर्ने र राष्ट्रियस्तरको वहस संचालन गर्नु विद्यालयका गौरवान्वित क्षेत्र हुन् । सभाको कार्यक्रममा अभिभावक , अतिथि , शुभेच्छुकका विचारले विद्यालयको गरिमा थप्ने मार्ग वनाएको छ । समयले निर्माण गरेका चुनौतीहरु र अव निर्माण गर्न सक्ने चुनौतीहरु अनुमान गरी ति समष्यालाइ सम्वोधन गर्नुपर्छ । वसाइसराइ अवको डरलाग्दो चुनौती हो भन्ने विद्यालय प्रवेश गरेका विद्यार्थीका अभिभावकको पृष्ठभुमी मोवाइलको गलत प्रयोग, शिक्षकहरुको अभाव कुनै एउटा विद्यालयको मात्रै चुनौती वनेको छैन । यो त सवैको विशेषत समाज, संस्कृति, र सामाजिक मुल्य मान्यताको वहिर्गमन हो । यस्ता चुनौतीलाइ सम्वोधन गर्ने एउटै माध्यम हो शिक्षा र यो समाज रुपान्तरणको बाहक पनि त्यसैले अवको एकमात्र आधार र आस भनेको विद्यालय हो । पाल्पाको शिक्षाको आधारशिला दमकडा मावि वन्नुपर्छ ।
होत्रीराज ढुंगाना
स प्र अ दमकडा माध्यमिक विद्यालय
तानसेन ०९, पाल्पा